Langs de Nederlandse snelwegen liggen vele tientallen verzorgingsplaatsen met vaak bijzondere namen. Meestal rijden we er gedachteloos aan voorbij, zonder te weten dat er achter veel van die namen een interessante geschiedenis schuilgaat. In deze reeks staat steeds de geschiedenis van één zo’n naam centraal.
Ten noorden van Utrecht ligt aan de A27 Verzorgingsplaats Voordaan – een rustige plaats midden in het groene polderlandschap. Het verhaal van de naam begint een eindje verderop met een aartsbisschop.
Al sinds het begin van de middeleeuwen bestaan er in Nederland rooms-katholieke bisdommen. In 1559 werden de bisdommen opnieuw ingedeeld en daarbij werd Utrecht gepromoveerd tot aartsbisdom. Frederik Schenck van Toutenburg werd daar in 1561 benoemd tot de eerste aartsbisschop. Maar toen begon de Tachtigjarige Oorlog en werd het voor de katholieken behoorlijk lastig om hun geloof openlijk te belijden. Het zou tot 1853 duren voordat de bisschoppelijke hiërarchie in Nederland werd hersteld. Schenck van Toutenburg was daarmee niet alleen de eerste aartsbisschop van Utrecht, maar ook bijna driehonderd jaar lang de laatste.
Kort na zijn aanstelling liet aartsbisschop Schenck van Toutenburg ten noorden van Utrecht een jachthuis bouwen. Dat huis kreeg de naam Voortaen. Tegenwoordig kennen we het woord voortaan alleen nog in de betekenis ‘in het vervolg’, maar in de zestiende eeuw kon het ook nog zoiets als ‘verderop’ betekenen. Waar het nu een aanduiding van tijd is, kon het toen dus ook nog als ruimtelijke aanduiding gebruikt worden. Vanuit de stad Utrecht bezien lag het jachthuis inderdaad een eindje verderop. Vroeger was men met de spelling overigens nog niet zo vormvast. In teksten van eeuwen geleden kwam voortaan in allerlei spellingsvarianten voor, waaronder voirtaen, voordaen en voortdane.
Schenck van Toutenburg kon zelf niet lang genieten van het jachthuis. Na zijn dood kwam het huis keer op keer in handen van nieuwe eigenaars met steeds weer nieuwe plannen. Het huis werd gesloopt en herbouwd, en het terrein groeide in een periode van drie eeuwen uit tot een enorm landgoed. De naam wijzigde in Voordaan – misschien doordat de betekenis van de oorspronkelijke naam op de achtergrond was geraakt – en die schrijfwijze wordt nog steeds gebruikt.
Halverwege de zeventiende eeuw werd het landgoed eigendom van Marten Daeij, die er in de zomers woonde samen met zijn vrouw Oopjen Coppit. Zij was daarvoor getrouwd geweest met Marten Soolmans. Deze eerste Marten werd samen met Oopjen bekend van de twee schilderijen die Rembrandt van Rijn in 1643 van het echtpaar maakte en die in 2016 door Nederland en Frankrijk samen voor 80 miljoen euro per stuk werden gekocht. Uit oude vrachtlijsten en inboedelbeschrijvingen is gebleken dat deze beroemde schilderwerken ook ooit in het huis Voordaan hebben gehangen.
In 1900 werd het landhuis wederom gesloopt om plaats te maken voor een nieuw huis. Het landgoed werd in kavels opgesplitst en voor een deel gebruikt voor de ontwikkeling van het villadorp Groenekan. De oude Bisschopswetering heet tegenwoordig Groenekanseweg. Aan die straat staat nog steeds het inmiddels meer dan honderd jaar oude landhuis. Tussen de bomen achter het huis loopt het Voordaansepad dat leidt naar een sportcomplex met Tennisclub Voordaan en hockeyclub Voordaan. En tweehonderd meter verderop ligt aan de snelweg Verzorgingsplaats Voordaan, met een naam die ons voortaan herinnert aan de eerste aartsbisschop van Utrecht.
Tekst en fotografie: René Dings
https://www.dinx.nl
https://twitter.com/rndngs
Meer weten? Neem contact op.
